Europejska Konwencja Krajobrazowa została sporządzona we Florencji 20 października 2000 r. Jest jedynym aktem międzynarodowym w całości dedykowanym tematyce krajobrazu. Konwencja została ratyfikowana przez Polskę 27 września 2004 r., a weszła w życie 1 stycznia 2005 r.
Celem Europejskiej Konwencji Krajobrazowej jest promowanie ochrony, gospodarki i planowania krajobrazu oraz organizowanie współpracy europejskiej w tym zakresie, opartej na wymianie doświadczeń, specjalistów i tworzeniu dobrej praktyki krajobrazowej. Konwencja traktuje krajobraz jako ważny element życia ludzi zamieszkujących w miastach i na wsiach, na obszarach zdegradowanych, pospolitych, jak również odznaczających się wyjątkowym pięknem, dlatego swoim zasięgiem obejmuje terytorium całej Polski.
W celu realizacji zapisów Konwencji, Strony podejmują działania zmierzające m.in. do:
- prawnego uznania krajobrazów jako istotnego komponentu otoczenia ludzi;
- ustanowienie procedur udziału społeczeństwa w procesach planowania i zarządzania krajobrazem;
- uwzględniania kwestii krajobrazowych we wszelkich działaniach związanych z zarządzaniem przestrzenią.
Ponadto Strony Konwencji zobowiązane są do identyfikacji, charakterystyki oraz oceny własnych krajobrazów, określenia dla nich celów jakości, a także podnoszenia świadomości społecznej oraz współpracy transgranicznej. Zachętą do działań na rzecz trwałej ochrony, gospodarki i planowania obszarów krajobrazowych jest Nagroda Krajobrazowa Rady Europy. To wyróżnienie przyznawane organom lokalnym i regionalnym, ich ugrupowaniom lub organizacjom pozarządowym za wzorcowe działania w zakresie ochrony i zrównoważonego kształtowania krajobrazu.
Konwencja Berneńska
Dzika flora i fauna odgrywa pierwszorzędną rolę w utrzymaniu równowagi biologicznej, która stanowi naturalne dziedzictwo o wartości przyrodniczej, estetycznej, naukowej, kulturowej, rekreacyjnej, gospodarczej. Dlatego dzika przyroda powinna być zachowana by przekazać ją przyszłym pokoleniom.
Liczebność wielu gatunków dzikiej fauny i flory ulega obecnie poważnemu zmniejszeniu, a niektórym z nich zagraża wyginięcie. W związku z tym Rada Europy w latach 70. ubiegłego wieku rozpoczęła negocjacje, które zakończyły się podpisaniem międzynarodowej umowy – Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, zwanej potocznie Konwencją Berneńską. Miało to miejsce 19 września 1979 r. w Bernie.
Działania ochronne dla dzikich gatunków roślin i zwierząt są oparte na ochronie poszczególnych osobników oraz miejsc gdzie występują – ich siedlisk (np. łąki, torfowiska, jeziora, płatu lasu). Dlatego też przepisy Konwencji Berneńskiej uwzględniają zarówno ochronę gatunków jak i ochronę siedlisk. Państwa UE wypełniają wymogi Konwencji Berneńskiej przede wszystkim poprzez wdrażanie dyrektywy siedliskowej i dyrektywy ptasiej.
Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, zwana Konwencją Ramsarską, została podpisana w Ramsarze 2 lutego 1971 r. Dotychczas ratyfikowało ją 169 państw, które wyznaczyły 2293 obszary wodno-błotne o międzynarodowym znaczeniu. Wśród nich jest 16 polskich obszarów. Polska jest Stroną Konwencji od 22 marca 1978 r.
Celem Konwencji Ramsarskiej jest ochrona i zrównoważone użytkowanie wszystkich mokradeł poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym oraz współpracę międzynarodową. Działania te stanowią wkład w osiągnięcie zrównoważonego rozwoju na całym świecie.
Zgodnie z treścią Konwencji obszarami wodno-błotnymi są tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne, tak naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów. Strony Konwencji, w tym również Polska, zobowiązane są m.in. do:
- wyznaczenia odpowiednich obszarów w celu włączenia ich do listy obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu:
- wdrożenia planowania mającego na celu ochronę obszarów wodno-błotnych umieszczonych na liście;
- racjonalnego użytkowania wszystkich mokradeł;
- współpracy międzynarodowej w zakresie wdrażania Konwencji.
Konwencja o różnorodności biologicznej
Konwencja o różnorodności biologicznej została sporządzona w dniu 5 czerwca 1992 r. podczas tzw. Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro i jest obecnie jednym z najbardziej powszechnych porozumień międzynarodowych. Jej stronami jest 193 państw świata. Konwencja została ratyfikowana przez Polskę w 1996 r.
Przyjęto trzy cele konwencji: ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystania zasobów genetycznych. Oznacza to, że przy podejmowaniu postanowień i konkretnych działań równie ważne jest zachowanie całego bogactwa przyrodniczego, jak zaspokajanie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń ludzkich, przy przestrzeganiu zasady dzielenia się korzyściami z wykorzystania zasobów ze społecznościami, które te zasoby udostępniają. Każde państwo ma suwerenne prawo do korzystania z własnych zasobów przyrodniczych, zgodnie z prowadzoną polityką, zawartą w krajowej strategii różnorodności biologicznej i stosownym programie działań.
Konwencja Bońska
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (CMS), tzw. konwencja bońska, została sporządzona w Bonn dnia 23 czerwca 1979 r. Wspólnota Europejska jest stroną konwencji od dnia 1 listopada 1983 r., a Polska – od 1 maja 1996 r. Celem konwencji jest ochrona dzikich zwierząt migrujących, stanowiących niezastąpiony element środowiska naturalnego.
Za migrujące uważa się te gatunki (lub niższe grupy taksonomiczne), z których znaczna liczba osobników w sposób cykliczny i możliwy do przewidzenia przekracza granice państw w różnych cyklach życiowych. Dla celów ich ochrony konieczne są zgodne wysiłki wszystkich państw posiadających jurysdykcję nad obszarami, w których te zwierzęta przebywają.
Tekst Konwencji zawiera dwa załączniki. W załączniku I wymienione są gatunki zwierząt zagrożonych wyginięciem. Strony konwencji są zobowiązane w stosunku do gatunków zwierząt wymienionych w załączniku I do:
- ochrony, a jeżeli to możliwe, odtworzenia ich siedlisk,
- zapobiegania niekorzystnym oddziaływaniu na dane gatunki,
- wydania zakazu pozyskiwania zwierząt (w tym chwytania, zabijania czy wybierania jaj), przy uwzględnieniu systemu wyjątków takich jak pozyskiwanie do celów naukowych.
W załączniku II wymienione są zwierzęta mające nieodpowiedni stan zachowania, dla których istnieje konieczność zawarcia porozumień międzynarodowych. Polska jest stroną dwóch takich porozumień – dotyczących ochrony nietoperzy (EUROBATS) i małych waleni (ASCOBANS).
Innym typem umów międzynarodowych zawieranych pod auspicjami konwencji bońskiej są umowy o współpracy (ang. Memorandum of Understanding) dotyczące pojedynczych gatunków. Memorandum ma na celu uzgodnienie działań przeciwdziałających głównym czynnikom niekorzystnie oddziałującym na gatunek wędrowny. W przypadku ptaków, dla niektórych państw przystępujących do memorandum zadaniem jest ochrona miejsc lęgowych, dla innych zimowisk, a jeszcze dla innych siedlisk, z których dany gatunek korzysta podczas migracji. Polska jest stroną jednego memorandum dotyczącego ochrony wodniczki (Acrocephalus paludicola).
Konwencja Waszyngtońska
Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, zwana także konwencją waszyngtońską lub w skrócie CITES, została sporządzona w Waszyngtonie 3 marca 1973 r.
Celem konwencji jest ochrona dziko występujących populacji zwierząt i roślin gatunków zagrożonych wyginięciem poprzez kontrolę, monitoring i ograniczanie międzynarodowego handlu nimi, ich rozpoznawalnymi częściami i produktami pochodnymi, a także zapewnienie międzynarodowej współpracy na rzecz ograniczania nielegalnego handlu okazami gatunków zagrożonych wyginięciem i podnoszenie świadomości na temat presji człowieka na dziko żyjące gatunki roślin i zwierząt.
Rzeczpospolita Polska ratyfikowała przystąpienie do konwencji 12 grudnia 1989 r. Weszła w życie w Polsce 12 marca 1990 r.
Funkcję Organu Zarządzającego Konwencji w Polsce pełni Minister Środowiska, a funkcję Organu Naukowego Konwencji w Polsce – Państwowa Rada Ochrony Przyrody.
Konwencja Helsińska
KONWENCJA o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r.
Konwencja ma zastosowanie do obszaru Morza Bałtyckiego. W rozumieniu konwencji “obszar Morza Bałtyckiego” obejmuje Morze Bałtyckie właściwe oraz wejście na Morze Bałtyckie ograniczone równoleżnikiem 57°44.43′ szerokości geograficznej północnej, przechodzącym przez Skaw w Skagerraku. Obejmuje on wody wewnętrzne, tj. w rozumieniu niniejszej konwencji wody po lądowej stronie linii podstawowych, od których mierzy się szerokość morza terytorialnego, aż do granicy lądowej zgodnie z tym, jak to zostało oznaczone przez Umawiające się Strony. Podstawowym zadaniem konwencji helsińskiej jest ochrona środowiska morskiego Morza Bałtyckiego, które realizowane jest poprzez liczne porozumienia, negocjacje i kompleksową współpracę wszystkich państw-stron. Zbierane są w tym celu dane dotyczące zanieczyszczenia tego obszaru morskiego, a następnie wysłane zostają dyspozycje do odpowiednich państw, by zajęły się tą kwestią.
Na podstawie danych Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz Ministerstwa Środowiska opracował – dr hab. Roman Wójcik